Het verhaal achter de beelden van de Tulakker
Auteur: Harm Teunissen
Ik wil u meenemen naar het verleden, zo’n 300 jaar geleden. Sluit uw ogen en stel u voor dat u op de markt staat, in het hartje van Gennep, een klein, slaperig grensstadje in 1732. Ik neem u bij de hand en we wandelen naar het zuiden, richting Heijen. We lopen heuvelafwaarts in de richting van de Zandpoort. De poorten staan open. We moeten oppassen dat we niet struikelen over de kuilen in de weg. Nu passeren we de Molenstraat en zien in de verte de stadsmolen liggen.
Deze windmolen zou ruim 100 jaar later afbranden, en zijn plaats zou worden ingenomen door een molen aan de overzijde van de Niers, die we nu kennen als “De Reus”. We gaan door de poort en staan buiten de wallen van het stadje. Het is ook het einde van de bebouwing. In de verte zien we nog een enkel keuterboerderijtje liggen.
We lopen door en passeren het pad linksaf dat richting het Riesenbroek en verder naar Duitsland voert, en dat later de naam “Picardie” zou krijgen. Een stukje verder voert een pad linksaf richting het Steinthal. Weer zo’n 100 meter verder voert een pad naar rechts naar de Thulakker, en we zien de eerste bebouwing liggen: een boerderijtje met de toepasselijke naam Thulakker. Het boerderijtje ligt met de voorkant naar de straat gericht. Het pad naar rechts kennen we nu nog als het Grad van Dijckpad en verderop als de Burg Woltersstraat.
We lopen nog steeds op de hoofdweg naar het zuiden, de weg die we nu kennen als de Emmastraat. De Thulakker, die zich rechts van ons tot in de verte uitstrekt, is een vruchtbaar stukje Gennep. Daar komt ook de naam vandaan. Op deze akkers werd geteeld, ofwel “geteuld” — de Teul- of Thulakker dus.
De tijd verstrijkt na 1732. De Gennepenaar ploetert voort aan de uiterste grens van het Pruisische rijk.
De Fransen vallen binnen aan het eind van de 18e eeuw, maar Napoleon wordt uiteindelijk verslagen. In Wenen wordt in 1815 een conferentie belegd door de verschillende vorsten, en er wordt besloten dat er een sterk land ten noorden van Frankrijk moet liggen om de Fransen in de toekomst in toom te houden.
Dat land wordt het Koninkrijk der Nederlanden, bestaande uit de voormalige Republiek, België, Luxemburg en een stukje van Pruisen (Duitsland). Omdat dat nieuwe land (Nederland) een verdedigbare oostgrens moet hebben, wordt bedacht om de Maas als oostgrens naar Pruisen te nemen, met een buffer op een afstand van één kanonschot ten oosten van de Maas. U raadt het al: Gennep komt zo bij dat nieuwe Koninkrijk der Nederlanden. De nazaat van degenen die het Genneperhuis belegerden en bezetten, werd een kleine twee eeuwen later de nieuwe vorst van ook de Gennepenaar: koning Willem I.
De kadastertekening hierboven dateert uit 1805 en is gemaakt door de Pruisen onder Franse overheersing. We zien dat er nog niet veel veranderd is. Het oude stadje ligt er nog net zo bij als een eeuw daarvoor, en bebouwing buiten de stadsmuren is nauwelijks te vinden. Maar ook hier zien we de Thulakker prominent aanwezig: de boerderij bij het begin van de Thulakker aan de weg van Gennep naar het zuiden (nu de Emmastraat).
De volgende twee kaarten zijn de zogenaamde “de Ville”-kaarten uit 1821. Inderdaad een Franse naam, die nog herinnert aan de bezetting door de Fransen. Eerst zien we de overzichtskaart, en vervolgens van dezelfde kaart een gedetailleerde tekening van het oude stadje zelf.
Maar we gaan verder in de tijd. Inmiddels is in Gennep de harmonie Unitas et Fidelitas opgericht, die we later in het verhaal nog een keer tegen zullen komen en die in 2018 hun 200-jarig bestaan viert.
In 1830 komen de Belgen in opstand. Ze vinden de Hollandse overheersing maar niks. Omdat Gennep in de provincie Limburg ligt en dat bij België wordt getrokken, hoort Gennep in de periode tussen 1830 en het einde van het conflict in 1839 officieel bij België. In 1839 wordt de vrede getekend, en België wordt een eigen koninkrijk, terwijl Luxemburg een hertogdom met nauwe banden met Oranje wordt. De grenzen moeten opnieuw worden vastgesteld, en Limburg wordt gesplitst in een Nederlands en een Belgisch deel. Gennep komt weer terug bij Nederland.
De gebeurtenissen zetten de koning aan het denken. Men komt tot de conclusie dat een goede weg in Limburg nodig is, bijvoorbeeld voor het leger, maar ook voor de handel. Zo ontstaat het idee voor een nieuwe Rijksweg van Nijmegen naar het zuiden, via Gennep naar Venlo en verder. Een nieuwe brug over de Niers is duur, dus men kiest ervoor om gebruik te maken van de bestaande Niersbrug en de nieuwe Rijksweg dwars door Gennep te leggen.
Bij het verlaten van het oude stadje wordt een compleet nieuw traject gekozen: vanaf de Stadsherberg in een kaarsrechte lijn tot de kerk in Heijen. Deze weg wordt aangelegd en kennen we nu als de Spoorstraat, Heijenseweg en Hoofdstraat. De Thulakker ligt aan deze nieuwe weg, maar wel met zijn achterzijde. De voorzijde van de Thulakker is immers gericht naar de vroegere hoofdweg, die we nu kennen als de Emmastraat.
De Thulakker wordt bewoond door de familie Noij. Johannes Noij, geboren in Ottersum in 1805, woont er met zijn vrouw Helena Cuijpers uit Afferden. Ze zijn op 15 juli 1837 getrouwd. Ze krijgen een aantal kinderen, waaronder:
- Geertruida, die in 1862 trouwt met Abraham Arts uit Haps.
- Jacobus, die in 1886 trouwt met Elisabeth Tax uit Pfalzdorf.
- Gerhardus, die in 1879 trouwt met Ana Maria van Well uit Ottersum.
- Helena, die in 1872 trouwt met Johannes van Bergen.
- Theodora Noij.
In de jaren 60 van de 19e eeuw kwam Pieter Hubert Timmermans met een baggermolen de Maas afzakken om een zandbank in de Maas weg te baggeren (ongeveer waar nu de brug ligt). Hij was geboren in Kessel. Pieter Hubert nam zijn intrek in hotel Verzett in de Nierstraat (waar nu de apotheek van Müskens is gevestigd, met Mirso op de eerste verdieping).
Pieter Hubert leerde Door (Theodora) Noij kennen, een van de dochters Noij. Haar vader was inmiddels overleden, en Door woonde met haar moeder, Helena Noij-Kuijpers, op het boerderijtje de Thulakker. Het klikte tussen hen, en een huwelijk volgde in 1871 met de toen 30-jarige Pieter Hubert. Het paar trok in bij de weduwe op de Thulakker.
Met Pieter Hubertus Timmermans verging het minder goed. De door hem aangelegde Maaskribben werden afgekeurd, en hij werd failliet verklaard. De gronden van de Thulakker werden verkocht. Zijn zoon Louis wist de bezittingen echter uit het faillissement terug te kopen.
Maar er waren ook prettige gebeurtenissen, zoals huwelijken.
Rond 1870 gebeurde er veel in het Gennepse. Gennep werd ontsloten door een spoorlijn en werd zelfs de hoofdzetel van de maatschappij, de NBDS. Een tijd van bloei en groei voor Gennep brak aan.
De foto hierboven is van net na 1902. Op de foto staan we links ter hoogte van hotel Van Bergen (in 2021 het Chinees Restaurant) en kijken we naar het noorden over de Spoorstraat. Rechts van het midden zien we de marechaussee-kazerne. Daarachter begint het bezit van de Thulakker, en we zien het boerderijtje liggen. Helemaal in de verte zien we de stadsherberg liggen
Hier kijken we vanuit de achterramen van de Thulakker naar de Spoorstraat. Aan de overzijde lag de bierbrouwerij “De Kroon”. In latere jaren werd het de winkel van Mooren en nu, in 2021, is onder andere RegioBank er gevestigd. Het huidige gebouw ziet er totaal onherkenbaar uit.
Deze foto dateert van rond 1920. De tramlijn van de MBS is inmiddels aangelegd. Helemaal links zien we de bierbrouwerij “De Kroon” weer liggen. Helemaal rechts zien we net een stukje van de schuur van de Thulakker.
Deze foto is gemaakt in de tuin van de Thulakker. We schrijven 1918, tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoewel Nederland niet betrokken was bij deze oorlog, waren de Nederlandse huzaren toch paraat.
Deze foto toont de ouders Timmermans in de tuin van de Thulakker (vermoedelijk rond 1920). Het zijn Louis Timmermans en zijn vrouw Gertruda Timmermans-van de Loo (van de Ottersumse dorpsmolen, die rond 1930 afbrandde en niet meer werd opgebouwd). Noot: dit is dus niet de Reus aan de Ottersumseweg; dit is de Gennepse molen. Het muurtje en de boom op de foto staan er ook nog in 2007. Er staan nog geen huizen aan de overzijde langs de Emmastraat.
Hierboven een bijzondere vooroorlogse foto. We zien hier het station van Gennep (rechtsboven het stationsgebouw), waar een wagon van Heineken wordt gelost door de familie Timmermans en met paard en wagen verder wordt getransporteerd. Op de achtergrond zien we het stationsgebouw.
Er is tegenwoordig wel wat veranderd ten opzichte van toen. Niet alleen wordt het bier nu vaak in tankwagens vervoerd, ook de naam is veranderd. Toen heette het nog Heineken’s bier, tegenwoordig volstaat de naam Heineken.
(Rechts) Na de brand lag de tuin van de Thulakker aan de kant van de Emmastraat, waar in 1936 door kleermaker Wilbers een dubbele woning met kleermakerij werd gebouwd. (Harm: van 1983 tot 2014 heb ik zelf in de rechterwoning gewoond op nummer 18.) De linkerwoning werd in de Tweede Wereldoorlog totaal verwoest en ook nummer 18 was zwaar beschadigd. De huidige woningen zien er nu, in 2021, een klein beetje anders uit.
Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen en is Gennep ’s ochtends vroeg al in Duitse handen. De Maasbrug is met een list door de Duitsers veroverd en kon worden gebruikt voor de aanvoer van troepen en materieel.
De volgende twee foto’s komen uit de verzameling van de familie Timmermans en zijn enigszins mysterieus. De foto’s zijn in mei 1940 gemaakt op het station van Gennep.
De oorlog en de bezetting waren wel ingrijpend, maar het leven ging zeker in eerste instantie door. Er was nog kermis, er waren geboortes en huwelijken. Op de foto’s hierboven is de kermis in Gennep te zien in 1942, die op het terrein van de Thulakker was opgebouwd (het huidige Wilhelminaplein). Pas in de jaren vijftig verhuisde de kermis naar het Europaplein, dat toen werd aangelegd. Het Wilhelminaplein werd toen een groot busstation.
De foto hieronder is een bijzondere foto. Deze foto is gemaakt in 1942, toen Huub Timmermans trouwde. Voor de gelegenheid was een wagon van de MBS-tram versierd en vervoerde deze bruiloftsgasten. De tram staat stil voor het huis van Arthur van Leeuwen (hoek Spoorstraat-Burg Woltersstraat). De foto is gemaakt vanuit de Thulakker. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werden de trams steeds meer het doelwit van geallieerde aanvallen, en het merendeel van het materieel werd verwoest, wat bijdroeg aan het einde van de tramlijn van het MaasBuurtSpoor. De Joden, ook uit Gennep, werden opgepakt en afgevoerd en kwamen meestal nooit meer terug. In oktober 1944 werd de Gennepse bevolking geëvacueerd. Maar in februari 1945 volgde de bevrijding van Gennep door de geallieerden.
Op 11 en 12 februari 1945 vond de slag om Gennep plaats.
Het pand links op de foto is door de gemeente gesloopt om een doorsteek van de Zandstraat naar het Kerkplein te maken en om er hoogbouw neer te zetten. Het pand rechts van het midden is de Stadsherberg.
Na de bevrijding kon de bevolking langzaam terugkeren. De verwoestingen waren enorm, zoals de volgende foto’s laten zien.
Maar Gennep werd weer hersteld en er werd nieuw gebouwd.
In 1948 wordt er weer een wielerronde gehouden met start en finish in de Emmastraat.
En ook werd weer, zoals vanouds, kermis gevierd op de eerste zondag na 10 oktober. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog werd die kermis nog steeds achter de Thulakker gevierd.
In 1948 is onderstaande foto rechts gemaakt. Ook dit is een bijzondere foto. Het is een foto van een reünie van oud-NBDS-medewerkers, waar de harmonie Unitas et Fidelitas zijn opwachting maakte. De harmonie had nog geen uniformen. De foto is gemaakt vanaf het huidige Wilhelminaplein en toont de oud-NBDS-medewerkers samen met de leden van de harmonie. We weten de exacte datum van deze reünie, omdat de reünisten voor de harmonie een herinneringspenning hebben laten slaan met de datum van de gebeurtenis. Deze penning is nu nog in het bezit van de harmonie.
In de Emmastraat was nog een stuk onbebouwd terrein, ook eigendom van de familie Timmermans. Daar liet de familie in de jaren vijftig een drietal huizen met daarachter garageboxen bouwen. De twee foto’s zijn genomen vanuit de tuin van de Thulakker in de richting van de Emmastraat.
Op de onderstaande foto is de plek nog leeg.
Op deze 2e foto zijn de huizen in aanbouw. De modern ogende 2-onder-1 kapper op de achtergrond staat trouwens aan de Middelweg.
In 2006 heeft de Tulakker zijn witte kleur weer afgelegd en de zij-ingang is verdwenen.
En in 1998 was er weer een grote brand in de Tulakker.
Enige foto’s van het resultaat:
Jarenlang was de fotozaak van Johan Smits in het pand gevestigd. Menig Gennepenaar liet daar zijn. pasfoto maken. Op 1 juli 2020 ging hij met pensioen. Op Gennepnews was onderstaande reportage te zien.
Kort daarna werd bekend dat bakkerij Arts zich in dit pand zou gaan vestigen. In oktober 2020 was het zover.
